คิดมาก อ่อนไหวง่าย ไวต่อความรู้สึก คุณอาจเป็น Highly Sensitive Person (HSP)

Highly Sensitive Person (HSP) เป็นคำที่มาจากแนวคิดของนักจิตวิทยาชาวอเมริกันที่มีชื่อว่า Elaine N. Aron ซึ่งมีความหมายถึงกลุ่มคนที่มีลักษณะอ่อนไหวง่ายเป็นพิเศษ คิดมากในเรื่องที่คนอื่นไม่เก็บเอามาคิดหรือใส่ใจ จึงมักจะถูกมองว่าเป็นคนที่เปราะบาง sensitive มากไป ผู้ที่เป็น HSP จึงมักจะรู้สึกทุกข์ทรมานเพราะว่าตัวเองก็ไม่อยากจะเป็นคนแบบนี้ แต่ก็ดูเหมือนว่าจะไม่มีใครเข้าใจ แต่ทั้งนี้ทั้งนั้น HSP ก็ไม่ได้ถือว่าเป็นโรคทางจิตเวชและไม่มีในตำราจิตเวชศาสตร์ คนที่เป็น HSP จึงไม่ใช่ผู้ป่วยแต่เป็นเพียงผู้ที่มีบุคลิกลักษณะแบบเป็นคนที่อ่อนไหวง่ายเป็นพิเศษเท่านั้น

จะรู้ได้อย่างไรว่าเป็น Highly Sensitive Person (HSP)?

Aron (1990) ได้ทำการพัฒนาแบบทดสอบที่มีชื่อว่า “Highly Sensitive Person Scale (HSPS)” โดยคุณสามารถเข้าไปทำได้ในเว็บไซต์ของเธอ ซึ่งจะมีลิงค์แบบทดสอบตนเองให้คุณได้ลองทำกันว่าคุณมีโอกาสเป็นคนที่มีลักษณะอ่อนไหวเป็นพิเศษหรือไม่ ซึ่งหากจะพิจารณาโดยคร่าว ๆ แล้ว คนที่เป็น HSP จะมีลักษณะดังเช่นตัวอย่างต่อไปนี้

มักรับรู้ได้ถึงการเปลี่ยนแปลงเล็กน้อยในสภาพแวดล้อมที่อยู่รอบตัว
ถูกอารมณ์ความรู้สึกของคนอื่นโน้มจูงจนหัวหมุน
อ่อนไหวอย่างมากต่อความเจ็บปวด
อยากหมกตัวอยู่ในสถานที่ห่างไกลจากสิ่งกระตุ้นเร้า เพื่อแสวงหาความเป็นส่วนตัวหลังจากที่วุ่นวายกับสิ่งต่าง ๆ มาแล้วหลายวัน
ไวต่อ caffeine
รำคาญแสงไฟสว่างจ้า กลิ่นรุนแรง เนื้อผ้ากระด้างผิว เสียงสัญญาณฉุกเฉิน ไม่ชอบเสียงอื้ออึง
ช่างคิดช่างจินตนาการ ชอบจมอยู่ในความเพ้อฝัน
ตกใจง่าย
สมัยเด็กมักถูกมองว่าเป็นคน “ละเอียดอ่อน” หรือ “ไม่กล้าแสดงออก”

หลายคนที่เป็น HSP มักจะประเมินตัวเองในทางลบ โดยเฉพาะผู้ชาย เนื่องจากการเป็นคนอ่อนไหวเป็นพิเศษมักจะถูกมองว่าเป็นนิสัยของผู้หญิง คนที่เป็นผู้ชายอ่อนไหวจึงมักไม่ค่อยเปิดเผยนิสัยที่แท้จริงของตัวเองออกมา

อะไรคือสาเหตุที่ทำให้เป็น Highly Sensitive Person (HSP)?

สาเหตุของการเป็น HSP อย่างหนึ่งมาจากสาเหตุทางพันธุกรรม บางคนเกิดมาพร้อมกับความอ่อนไหว โดย Aron กล่าวว่า “ระบบประสาทในสมองของอ่อนไหวง่ายเป็นพิเศษกับคนไม่ได้อ่อนไหวง่ายมีความแตกต่างกัน” นอกจากนั้น Jerome Kagan นักจิตวิทยาประจำมหาวิทยาลัยฮาร์เวิร์ดพบจากผลสำรวจว่า “คนอ่อนไหวง่ายเป็นพิเศษไวต่อสิ่งเร้าตั้งแต่ช่วงวัยแบเบาะ เด็กทารกที่คนอ่อนไหวง่ายเป็นพิเศษจะแสดงปฏิกิริยาตอบสนองต่อสิ่งเร้า เช่น ร้องไห้ตัวแอ่นในลักษณะพยายามหนี เนื่องจากสารสื่อประสาท เช่น Noradrenaline หลั่งออกมามาก รวมถึงฮอร์โมนความเครียด (cortisol) ซึ่งจะหลั่งออกมาในเวลาที่ตื่นตัวหรือระแวดระวังมีการหลั่งมากกว่าเด็กคนอื่น ๆ เมื่อถูกความเครียดระดับเดียวกันรุมเร้า ทั้งนี้ ประสบการณ์ในวัยเด็กมีผลต่อการแสดงออกของพันธุกรรมที่เกี่ยวข้องกับความอ่อนไหว (epigenetic effect) คนที่เป็น HSP จึงเป็นคนที่มีประสาทการรับรู้ที่ไม่ได้อ่อนไหวแค่กับเฉพาะบางสิ่ง แต่เป็นการอ่อนไหวต่อทั้งสิ่งที่น่าพึงพอใจและความทุกข์ความเจ็บปวด

เรียนรู้ที่จะอยู่กับความเป็น Highly Sensitive Person (HSP)

การเป็น HSP อาจจะทำให้มีปัญหาเวลาต้องไปเจอกับสถานการณ์ที่ไม่คุ้นเคย หรือต้องอยู่ในสถานการณ์ที่ต้องเจอกับแสงจ้า เสียงดัง หรือการสัมผัส ที่ทำให้เกิดความรู้สึกอึดอัดใจหรือมีอารมณ์ท่วมท้นเกิดขึ้น แต่ในขณะเดียวกัน การเป็น HSP ไม่ได้มีแต่ด้านลบเสมอไป เพราะการที่เป็นคนอ่อนไหวง่ายเป็นพิเศษนั้นทำให้บุคคลมีจุดแข็งอยู่ด้วยเหมือนกัน โดยจากหนังสือ "เป็นคนอ่อนไหวง่ายให้มีความสุข" ระบุว่าคนที่เป็นคนอ่อนไหวง่ายเป็นพิเศษนั้นมีพลังที่เป็นจุดแข็งอยู่ 5 ประการ ได้แก่

พลังสัมผัสรับรู้ ในการรับรู้ความต้องการหรือความรู้สึกของคนอื่น รู้จักมองดูการเคลื่อนไหวของคนอื่นและทำตามได้โดยธรรมชาติ สามารถคาดเดาความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้นได้ล่วงหน้า สังเกตเห็นจุดคนอื่นมองข้าม จึงช่วยให้สามารถมีความสุขกับสิ่งเล็ก ๆ น้อย ๆ ในชีวิตประจำวันได้
พลังคิดคำนึง ตั้งคำถามกับสิ่งที่คนอื่นมองเห็นเป็นเรื่องธรรมดา สามารถดึงจินตนาการมากประกอบการครุ่นคิด พินิจพิเคราะห์ได้ละเอียดลึกซึ้ง หากพบสิ่งที่สนใจจะต้องเจาะลึกให้ถึงแก่น และหาทางปรับปรุงแก้ไขโดยใช้มุมมองของตัวเองมาตั้งคำถามตั้งแต่ในเรื่องใหญ่ ๆ จนถึงเรื่องเล็ก ๆ น้อย ๆ และลงมือแก้ไขปัญหานั้น
พลังดื่มด่ำลิ้มรส เปิดรับสิ่งดี ๆ และดื่มด่ำสิ่งนั้นอย่างลึกซึ้ง เช่น ความสวยงาม ความอบอุ่นของโลก ความมีน้ำใจของผู้คน
พลังมโนธรรม ลงมือปฏิบัติอย่างซื่อตรงในสิ่งที่ตัวเองเชื่อมั่น และไม่ลืมที่จะแสดงความจริงใจที่มีต่ออีกฝ่ายยกตัวอย่างเช่น หากต้องทำงานขายสินค้าก็จะอยากแนะนำเฉพาะสิ่งที่จำเป็นต่อลูกค้าจริง ๆ ไม่ชอบเสนอขายสิ่งที่ไม่จำเป็นเพียงเพื่อเพิ่มยอดขาย เพราะรู้สึกเหมือนกำลังพูดปด
พลังรับรู้โดยสัญชาตญาณ เข้าถึงเนื้อแท้ของสิ่งต่าง ๆ มองปัญหาทะลุปรุโปร่ง พูดง่าย ๆ คือมีพลังในการรับรู้ได้โดยสัญชาตญาณว่า “มีสิ่งไม่ชอบมาพากล” ซึ่งจะช่วยให้สังเกตเห็นจุดที่เป็นปัญหาได้เร็วขึ้น

จะรับมือกับความเครียดอย่างไรหากเป็น Highly Sensitive Person (HSP)?

คนที่เป็น HSP มักจะรู้สึกเหนื่อยเป็นพิเศษเมื่อต้องคุยกับคนที่มีลักษณะพูดมาก เนื่องจากคนที่เป็น HSP มีพลังการสัมผัสรับรู้ที่มากกว่าคนอื่นจึงมีแนวโน้มที่จะได้รับแรงกระตุ้นมากเกินไป เช่น สีหน้าและน้ำเสียงของผู้พูด รวมไปถึงการเกิดความรู้สึกเหนื่อยล้า เพราะสัมผัสรับรู้ถึงอารมณ์ความรู้สึกทางลบของอีกฝ่ายแม้ว่าอารมณ์นั้นจะไม่ได้พุ่งเป้ามาที่ตนก็ตาม

การดูแลตนเอง (Self-care) คือ สิ่งที่จำเป็นมากสำหรับคนที่เป็น HSP เพื่อให้มีพลังเอาไว้รับมือกับความเครียดที่จะต้องเผชิญ เช่น นอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ กินอาหารที่มีประโยชน์ จำกัดปริมาณ caffeine และเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ พูดคุยกับเพื่อนที่ไว้ใจได้ นอกจากนั้น การขีดเส้นแบ่งอาณาเขตก็มีความสำคัญ กล่าวคือ คนที่เป็น HSP ควรมีการกำหนดอาณาเขตระหว่างตัวเองกับคนอื่น เพื่อป้องกันไม่ให้เผลอรับข้อมูลหรืออารมณ์ความรู้สึกของคนอื่นเข้ามามากเกินไป และหากคนที่เป็น HSP เริ่มรู้สึกว่าตัวเองรับมือกับความเครียดไม่ไหวแล้ว หรือความเครียดเริ่มเข้ามารบกวนการใช้ชีวิตประจำวัน เช่น นอนหลับยาก อ่อนเพลีย อยู่ ๆ ก็อยากร้องไห้ขึ้นมาโดยไม่ทราบสาเหตุ ควรปรึกษาผู้เชี่ยวชาญ เช่น จิตแพทย์ นักจิตวิทยา นักให้คำปรึกษา หรือนักจิตบำบัด เพื่อดูแลให้ตัวเองไม่เกิดความเครียดสูงหรือสะสมมากจนเกินไป

สำหรับใครที่กำลังเครียด กังวล คิดมาก ทั้งเรื่องของปัญหา Burn Out จากการทำงาน ปัญหาความสัมพันธ์ต่างๆ ในครอบครัว คนรัก ไปจนถึงภาวะต่างๆ เช่น ซึมเศร้า ทุกปํญหาสำคัญและเป็นเรื่องใหญ่สำหรับเราเสมอ

iSTRONG ยินดีให้บริการ ปรึกษาด้านสุขภาพจิตโดยผู้เชี่ยวชาญ ทั้งจากจิตแพทย์และนักจิตวิทยา ดูรายละเอียดได้ที่นี่

iSTRONG Mental Health

ผู้ดูแลสุขภาพใจให้กับบุคคล ครอบครัว และองค์กร

บริการของเรา

สำหรับบุคคลทั่วไป

• บริการปรึกษา จิตแพทย์และนักจิตวิทยา : http://bit.ly/3lmThUa

• คอร์สฝึกอบรม การเป็นนักจิตวิทยาให้คำปรึกษา : http://bit.ly/3RQfQwS

สำหรับองค์กร

• EAP โปรแกรมสำหรับองค์กร : http://bit.ly/3RLI8Z8

โทร. 02-0268949 หรือ Line : @istrong

ประวัติผู้เขียน

นางสาวนิลุบล สุขวณิช (เฟิร์น) ปริญญาโทสาขาจิตวิทยาการปรึกษา มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

ปริญญาตรีสาขาจิตวิทยา (คลินิก) มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

ปัจจุบันเป็น นักจิตวิทยาการปรึกษา มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลล้านนา (พ.ศ. 2555 – ปัจจุบัน)

และเป็นนักเขียนของ iSTRONG

อ้างอิง

[1] Highly Sensitive Person. Retrieved from. https://www.psychologytoday.com/us/basics/highly-sensitive-person

[2] What Is a Highly Sensitive Person (HSP)? 12 Tests & Treatments. Retrieved from. https://positivepsychology.com/highly-sensitive-person/

[3] Time to Find Out: Are You Highly Sensitive? Retrieved from. https://www.psychologytoday.com/us/blog/attending-the-undervalued-self/201003/time-find-out-are-you-highly-sensitive-0

[4] เป็นคนอ่อนไหวให้มีความสุข เขียนโดย ทาเคดะ ยูกิ แปลโดย อนิษา เกมเผ่าพันธ์

บทความที่เกี่ยวข้อง

[1] 7 วิธีรับมือกับความคิดลบๆ จากคนใกล้ตัว